شب ادراری در کودکان
شب ادراری کودکان مشکلی است که برای کودکان وخانوادة آنها
از زمانهای دور موجود بوده است . شرح خیس کردن کودکان در نوشته های 1550 سال قبل از
میلاد هم دیده می شود معهذا علی رغم پیشرفت دانش بشر در مورد مکانیسم ایجاد شب
ادراری هنوز معلومات ما در مورد چگونگی ایجاد شب ادراری و نحوه درمان قطعی آن کامل
نیست .
درسن شیرخوارگی ادرار کردن طفل کاملا رفلکسی و بی اختیار است . در این
سن, پر شدن مثانه باعث تحریک گیرنده هایی در جدار مثانه می شود و هرجه مثانه پرتر
باشد این تحریکات بیشتر می شود تا اینکه رفلکسی از طریق این گیرنده ها ونخاع ایجاد
شود و منجربه انقباض مثانه و تخلیه آن گردد . با بزرگتر شدن کودک وتکامل مراکز
عصبی,بنظرمی رسد که درسن1تا2سالگی کودک می تواندپر شدن مثانه خود را درک کند و
تدریجا این توانایی را بدست می آورد که مدت کمی تخلیه مثانه را به تعویق بیاندازد
در سالهای دوم تا سوم عمر , با تکامل مراکز عصبی , مغز کنترل بیشتری روی اعمـال
مثانه پیدا می کند و در نتیجه طفل قادر می شود که مدت بیشتری ادرار را در مثانه
نگاه دارد معمولا تا سه سالگی اکثر اطفال بخوبی قادرند ادرارشان را در روز کنترل
کنند اما توانایی کنترل ادرار در شب , اکثرا دیرتر حاصل می شود . در سن 4 تا 5
سالگی مراکز عصبی مغز قادرند انقباضات مثانه را در خواب هم کنترل کنند بعلاوه تا
این سن ظرفیت مثانه کودک هم زیاد شده و می تواند حجم بیشتری ادرار را نگاهداری کند.
البته این روند تکامل در جوامع گوناگون سرعت یکسانی ندارد . حتی دریک جامعه هم در
طبقات مختلف می تواند متفاوت باشد. وحتی در دختر ها معمولا این کنترل زودتر از پسر
بچه ها بوجود می آید.
تعریف شب ادراری :
در صورتی که کودکی به طور مکرر
حداقل 2 بار در هفته و به مدت حداقل 3 ماه پیاپی بدون استفاده از داروهای ادرار آور
و یا بدون داشتن بیماریهای زمینه ای مانند دیابت و صرع و بیماریهای سیستم اعصاب
بستر خود را خیس کند , و سن کودک بالای 5 سال باشد, می توان او را بعنوان کودک دچار
شب ادراری مورد بررسی قرار داد.
بطور کلی شب ادراری در 10 تا 15% کودکان حدود 6
ساله موجود است اما هر چه سـن بالاتـر می رود تعدادی ار کودکان خود بخود بهبودی
پیدا می کنند . بطوریکه در سن 10 سالگی حدود 5% از کودکان و در 15 سالگی تنها 1%
کودکان شب ادراری دارند. و باید توجه داشت که شب ادراری در پسرها 2 تا 3 برابر دختر
هاست .
علل شب ادراری:
در بیش از 80% از موارد ، کودک مبتلا به شب ادراری هیچ
بیماری و یا عیب و نقص عضوی و بدنی ندارد و در کمتر از 20% موارد ممکن است بیماری
هایی مانند : دیابـت , عفونت ادراری , بیماریهای مادرزادی کلیه , نوعی کم خونی و
عیوب نخاع و بیماریهای سیستم اعصاب , علت شب ادراری باشد . که خوشبختانه در مورد
فرزند شما با توجه به معاینات وآزمایشات انجام شده اینگونه مشکلات وجود ندارد . لذا
شب ادراری در فرزند شما یک بیماری تلقی نمی شود و آیندة کودک شما کاملا روشن است .
و این شب ادراری سرانجام حتی بدون درمان برطرف خواهد شد.
توجه داشته باشید این
خیس کردن , در هنگام خواب اتفاق می افتد , و کودک شما هیچگونه دخالتی در آن ندارد
لذا تنبیه و تحقیر طفل در نزد خودتان یا دیگران ویا مسخره کردن وی , نه تنها
هیچگونه تاثیری در بهبودی آن ندارد بلکه با ایجاد فشار روحی وضع کودک را به مراتب
بدتر می کند.
ثابت شده است عوامل ارثی و سوابق والدین نیز در بروز شب ادراری
موثر است . اما باید توجه داشت همانطور که زمان راه افتادن و حرف زدن بچه ها با
همدیگر متفاوت است , روند بالارفتن ظرفیت مثانه و زمان قدرت کنترل مثانه نیز در
کودکان ممکن است باهم متفاوت باشد.
مسایل روحی و عاطفی از مهمترین علل شب
ادراری هستند . این مورد بخصوص در نزد کودکانی دیده می شود که قبلا کنترل ادرار
داشته اند اما اکنون دچار شب ادراری شده اند. از جمله عوامل روحی که می تواند سبب
شب ادراری گردد میتوان از موارد زیر نام برد:
ـ تولد یک نوزاد درخانواده که موجب
می شود توجه پدر و مادر به نوزاد معطوف گردد و به
کودک بزرگتر کمتر مورد توجه
قرار گیرد .
ـ جدایی پدر و مادر
ـ اختلافات و کشمکشهای درون خانواده
ـ
جابجایی خانواده
ـ مسافرت یا فوت یکی از والدین
- تحقیر وتنبیه بیش از حد
بزرگتر ها نسبت به کودک
- ایجــاد ترس و هیجــان و اضطــراب شدید در کودک با
شنیدن ویا دیدن مناظر , فیلمها ویا
بازی های ترسناک کامپیوتری
از دیگر عوامل
بسیار مهم در شب ادراری که به تازگی و در سالهای اخیر بسیار اهمیت پیدا کرده است ,
آلرژی و حساسیت کودک به غذا ها و بخصوص شیر گاو است . لذا باید دقیقاً توجه داشت که
در چه شبهایی و با مصرف چه موادو یا غذاهایی این شب ادراری تشدید می شود. تا از
مصرف آنها پرهیز گردد .
قبلا تصور می شد که کودکان مبتلا به شب ادراری خواب عمیق
تری دارند و یا شب ادراری ناشی از اختلال در خواب و بیدار شدن کودک است . اما
بتازگی نشان داده شده است که بین خواب کودکان مبتلا به شب ادراری و سایر کودکان
تفاوتی وجود ندارد و خیس کردن در هر مرحله از خواب ( چه در مرحله خواب عمیق و چه در
مراحل خواب سطحی ) ممکن است اتفاق بیافتد.
درمان :
1ـ از بین بردن تمامی
فاکتورها و مسایل عاطفی و روحی که منجر به اضطراب و مشکلات عصبی در کودک می شود (
در قسمت قبلی به آن اشاره شد)
2ـ استفاده ازتشکچه های زنگ دار که در صورت تماس
با اولین قطره ادرار زنگ آن بصدا درمی آید و موجب بیداری کودک می شود. استفاده از
این دستگاه باعث می شود که ظرف چند هفته یک رفلکس شرطی درکودک ایجاد شود بطوری که
حتی پرشدن مثانه نیزمیتواند بتدریج باعث بیدار شدن کودک گردد.
3ـ در روز باید
مایعات زیادی استفاده گردد و به کودک آموزش داد تاحتی الامکان در طول روز ادرارکردن
را به تاخیر اندازد تا حجم مثانه بیشتر شده و در طول شب دیرتر پر گردد، بدیهی است
ار غروب آفتاب به بعد لازم است مصرف مایعات و غذاها و میوه های آبدار به حداقل برسد
و کودک حتما قبل از خوابیدن ادرار کند.
4ـ تشویق طفل هم در انجام این تمرینات و
رعایت دقیق درمانهای دارویی و غیر دارویی بسیار مؤثر است . حتی می توان کودک را به
ازای هر چند شب که خیس نمی کند تشویق نمود و در صورت عدم خیس کردن برای مدت طولانی
برای وی جایزه ای نیز خرید . (‌این مسئله در مورد کودکانی که در طول روز در لباس
خود نم می زنند نیز صادق است )
5ـ درمانهای دارویی که از جمله آنها ایمی پیرامین
است . ایمی پیرامین دارویی است که در درمان تعدادی از ناراحتی های روحی و افسردگی
بکار می رود لذا ممکن است شما از مصرف آن اکراه داشته باشید . اما باید توجه داشته
باشید تاثیر این دارو جدا از خاصیت ضد افسردگی آن است و از طریق تاثیر بر اعصاب
مثانه عمل میکند. لذا می توانید بدون دغدغه آنرا مصرف نمایید چرا که این دارو
عوارضی برای کودک شما ندارد. در 25 تا 40% کودکان بدنبال مصرف این دارو بهبودی حاصل
می شود اما از آنجائیکه پس از قطع دارو ممکن است شب ادراری مجددا عود نماید,لازم
است این دارو حداقل برای سه ماه مصرف شود و قطع آن نیز تدریجی باشد . از داروهای
دیگر می توان از قرص و اسپری بینی دسموپرسین و قرص اکسی بوتینین نام برد که در
موارد خاصی می تواند مفید باشد .
6ـ درمانهای روانپزشکی که بیشتر در مورد
کودکانی بکار می رود که از مسایل روحی و روانی زیادی رنج می برند.
درپایان
متذکر می شوم اگر چه شب ادراری سبب ناراحتی خانواده وخود کودک می گردد اما
خوشبختانه در اکثر بچه ها بهبود پذیر است و حتی بدون درمان نیز این عارضه ممکن است
برطرف گردد. اما از آنجائیکه شب ادراری ممکن است علامت بسیاری از بیماریهای مهم و
جدی در کودک باشد , درمانهای توصیه شده برای کودک خود را هیچگاه جهت دیگران تجویز
نفرمایید چون برای اثبات وجود و یا عدم وجود این بیماریها , بررسی و معاینه کودکان
مبتلا به شب ادراری توسط پزشک حاذق ضروری است .